TÓM TẮT:

Cuốn sách “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là một công trình giá trị lý luận cao, tổng kết thực tiễn sâu sắc những phát triển sáng tạo của Đảng Cộng sản Việt Nam về mô hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam, trên cơ sở vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Qua nghiên cứu, phân tích những nội dung chính từ hai bài viết về vấn đề văn hoá trong tác phẩm trên, bài báo này khẳng định những quan điểm đúng đắn về vai trò của văn hoá; sứ mệnh của văn nghệ sĩ và những người làm công tác văn hoá; những nội dung chấn hưng và phát triển văn hoá trong giai đoạn hiện nay; đồng thời nêu ra ý nghĩa của các bài viết của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng về văn hoá đối với nhiệm vụ bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch. 

Từ khóa: văn hóa, lý luận, thực tiễn, chủ nghĩa xã hội.

 

1. Đặt vấn đề

Cuốn sách “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng ra đời tháng 02 năm 2022 do Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật xuất bản. Cuốn sách tập hợp 28 bài viết, bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng kể từ khi chuẩn bị xây dựng Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đến thời điểm ấn hành. Với 464 trang, tập hợp 28 bài viết, diễn văn, phát biểu tại các hội nghị…, cuốn sách đã khái quát thực tiễn của đất nước, khẳng định sự lựa chọn đúng đắn của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Ðảng Cộng sản Việt Nam khi lựa chọn con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Các bài viết đã thể hiện rõ và làm sâu sắc thêm bản chất, giá trị cốt lõi của chủ nghĩa xã hội trên các bình diện chính trị, kinh tế, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại... Trong đó, những bài viết, bài phát biểu liên quan đến vấn đề văn hóa có nội dung hết sức sâu sắc, thể hiện tầm nhìn của đồng chí Tổng Bí thư đối với nền văn hóa dân tộc trong điều kiện mới. Việc nghiên cứu kỹ hơn những nội dung về văn hóa trong các bài viết, bài phát biểu này là hết sức cần thiết để bảo vệ những quan điểm của Đảng và đấu tranh, phản bác đối với các quan điểm sai trái, thù địch về tư tưởng, văn hóa.

2. Nội dung

2.1. Bối cảnh ra đời của các bài viết về văn hóa

Trong tác phẩm Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, có 2 bài viết trực tiếp đề cập đến văn hóa trong tổng số 28 bài thuộc nhiều nội dung khác nhau của con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Đó là bài viết “Quyết tâm chấn hưng và xây dựng thành công một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” (trang 157-177) và “Tiếp tục xây dựng, phát triển văn hóa nghệ thuật xứng tầm với công cuộc xây dựng, phát triển đất nước trong thời kỳ mới” (trang 315-324). Ngoài ra, vấn đề văn hóa còn được Tổng Bí thư đề cập đến trong một số bài viết khác của tác phẩm này. Điều này cho thấy vấn đề văn hóa là một trong những nội dung quan trọng mà Đảng rất quan tâm trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta.

Bài viết “Quyết tâm chấn hưng và xây dựng thành công một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” được đồng chí Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng trình bày tại Hội nghị văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng vào ngày 24 tháng 11 năm 2022 tại Hà Nội. Với sự tham dự của hơn 500 đại biểu, hội nghị được tổ chức tại phòng họp Diên Hồng trong tòa nhà Quốc hội và kết nối trực tuyến với toàn quốc, vì vậy nhiều chuyên gia văn hóa gọi đây là "Hội nghị Diên Hồng về văn hóa" bởi tầm quan trọng của nó. Bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị vì vậy có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng cho sự phát triển của tương lai văn hóa dân tộc.

Bài viết “Tiếp tục xây dựng, phát triển văn hóa nghệ thuật xứng tầm với công cuộc xây dựng, phát triển đất nước trong thời kỳ mới” được đồng chí Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng trình bày tại Lễ kỷ niệm 70 năm Ngày thành lập Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Việt Nam (1948-2018) tổ chức vào ngày 25 tháng 7 năm 2018 tại Hà Nội. Đây là một sự kiện quan trọng của những người làm công tác văn học nghệ thuật để nhắc nhở truyền thống tốt đẹp đã qua, những giá trị đã cống hiến và định hướng cho các hoạt động phục vụ dân tộc trong thời gian tới. Bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng có giá trị tiếp thêm sức mạnh tinh thần, động lực cho những người làm văn học, nghệ thuật cả nước.

2.2. Những nội dung chính của vấn đề văn hóa được đề cập trong tác phẩm

2.2.1. Về vai trò của văn hóa

Văn hóa là một phạm trù rộng lớn, có thể được tiếp cận dưới nhiều góc độ khác nhau. Chúng tôi cho rằng “văn hóa chính là trình độ phát triển lịch sử của xã hội và của con người biểu hiện trong các kiểu, trong các cách thức tổ chức đời sống và hành động của con người, cũng như trong tổ hợp các giá trị vật chất, các giá trị tinh thần cùng các chuẩn mực hành vi do con người sáng tạo ra để điều chỉnh hành vi con người và được tích lũy lại, được làm phong phú thêm trong quá trình con người tương tác với thiên nhiên và trong quan hệ với nhau trong xã hội” (Nguyễn Trọng Chuẩn). Văn hóa vì vậy có vai trò hết sức quan trọng trong quá trình phát triển của lịch sử xã hội loài người nói chung và của mỗi cộng đồng, dân tộc nói riêng.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói tại Hội nghị văn hóa toàn quốc năm 1946: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Trong bài phát biểu tại Hội nghị văn hóa toàn quốc năm 2022, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhắc lại quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về vai trò của văn hóa: phải thật sự là “nền tảng tinh thần”, “động lực phát triển” (tr.169). Tổng Bí thư cho rằng đứng trước những thời cơ và thách thức mới, yêu cầu khách quan của sự nghiệp cách mạng nước ta là phải tiếp tục xây dựng, giữ gìn và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; nhằm để “phát huy giá trị văn hóa và sức mạnh con người Việt Nam, khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, thịnh vượng, tạo ra sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc để tận dụng thời cơ, vượt qua thách thức, thực hiện thành công mục tiêu đưa đất nước ta trở thành quốc gia phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào giữa thế kỷ XXI” (tr.169). Đối với văn học, nghệ thuật, với tư cách là những thành tố quan trọng của cấu trúc văn hóa, Tổng Bí thư đã nhắc lại quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam: “Văn học, nghệ thuật là lĩnh vực rất quan trọng, đặc biệt rất tinh tế của văn hóa; là nhu cầu thiết yếu, thể hiện khát vọng chân, thiện, mỹ của con người; là một trong những động lực to lớn trực tiếp góp phần xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội và sự phát triển toàn diện của con người Việt Nam” (tr.319). Tổng Bí thư đã đề cập đến sứ mệnh của văn học nghệ thuật trong tình hình mới, đó là “trực tiếp tham gia vào sự nghiệp đổi mới đất nước” (tr.320). Xin nhấn mạnh, ở đây đồng chí Tổng Bí thư đề cập đến phương thức tham gia của văn hóa nghệ thuật vào sự nghiệp đổi mới đất nước là “trực tiếp” chứ không phải gián tiếp hay chỉ là “góp phần”, cho thấy sứ mệnh quan trọng của lĩnh vực này đối với sự phát triển hùng cường, thịnh vượng của đất nước.

Trên thế giới, đã có những trường hợp điển hình về sự phát triển thành công một đất nước trong những giai đoạn lịch sử nhất định dựa vào sức mạnh và nền tảng văn hóa. Kinh nghiệm Nhật Bản vào cuối thế kỷ XIX, trước thực trạng đất nước lạc hậu, những nhà cải cách tiên phong đã đề xuất và đưa chủ trương “Hòa thần, Dương khí” (tinh thần Nhật Bản, phương tiện châu Âu) trở thành đã trở tư tưởng chủ đạo cho cuộc cải cách Minh Trị, đưa nước Nhật lên hàng cường quốc trên thế giới vào đầu thế kỷ XX. Văn hóa chính là nền tảng cho bước nhảy ngoạn mục này và họ đã xây dựng thành công mô hình Nhật Bản hiện đại đồng thời vẫn đặc biệt coi trọng văn hóa truyền thống. Mô hình của Hàn Quốc với “Kỳ tích sông Hàn” đã biến đổi một đất nước nghèo nàn thành một “con rồng” châu Á cũng dựa trên nền tảng biến nguồn lực văn hóa thành sức mạnh, lợi thế cạnh tranh quốc tế. Ở Việt Nam, trong các giai đoạn lịch sử cách mạng, văn hoá đã trở thành sức mạnh tinh thần to lớn động viên quần chúng Nhân dân tiến lên giành độc lập dân tộc và xây dựng đất nước.  

Như vậy, từ lý luận đến kinh nghiệm thực tế cho thấy Việt Nam có thể phát triển bền vững khi nhận thức đầy đủ vai trò và sứ mệnh của văn hóa, từ đó đưa ra những đề xuất giải pháp phát huy các giá trị văn hóa Việt Nam để phục vụ sự nghiệp phát triển đất nước. Phát biểu của đồng chí Tổng Bí thư một lần nữa nhấn mạnh đến việc cần khắc sâu nhận thức này.

2.2.2. Nội dung chấn hưng và phát triển văn hóa

Ở bất kỳ giai đoạn lịch sử nào, việc xác định mô hình văn hoá đúng đắn là điều có ý nghĩa quyết định đối với sự hưng thịnh của đất nước. Trong tình hình mới hiện nay, khi nhân loại đã và đang trong quá trình toàn cầu hoá, để giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc, hội nhập với thế giới nhưng không hoà tan, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định: “Nền văn hóa mà chúng ta xây dựng là nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với nội dung cốt lõi là độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội; kế thừa những truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, đồng thời tiếp thu có chọn lọc những thành tựu, tinh hoa văn hóa của thế giới, phấn đấu xây dựng một xã hội văn minh, lành mạnh vì lợi ích chân chính và phẩm giá con người, với trình độ tri thức, đạo đức, thể lực, lối sống và thẩm mĩ ngày càng cao” (tr.165). Mô hình này là sự kết hợp giữa yếu tố truyền thống và hiện đại, giữa tính dân tộc và tính quốc tế, vừa có tính phổ quát của nhân loại vừa mang tính đặc thù Việt Nam. Đây chính là định hướng đúng đắn để xây dựng nền văn hoá dân tộc trong thời kỳ mới.

Để chấn hưng và phát triển văn hoá trong tình hình mới hiện nay, nhất là trong bối cảnh cuộc cách mạng khoa học lần thứ tư bùng nổ, đất nước đứng trước nhiều cơ hội đồng thời không ít thách thức, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh đến 6 nhiệm vụ trọng tâm. Trong đó, điều quan trọng là phải xây dựng được sức mạnh văn hoá nội sinh để tạo ra nguồn động lực đột phá: “Khơi dậy mạnh mẽ hơn nữa tinh thần yêu nước, ý chí tự cường, tinh thần đoàn kết, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc của toàn dân tộc; phát huy cao độ những giá trị văn hóa, sức mạnh và tinh thần cống hiến của mọi người Việt Nam, tạo nguồn lực nội sinh và động lực đột phá để thực hiện thành công mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2025, 2030, tầm nhìn đến năm 2045 mà Đại hội XIII của Đảng đã đề ra” (tr.170).

Để tạo ra nguồn lực nội sinh đó, chúng ta phải “xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hóa, giá trị của quốc gia - dân tộc” (tr.170). Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ ra hình mẫu con người Việt Nam trong thời đại mới. Đó là con người có sự “kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo”. Những giá trị ấy được nuôi dưỡng bởi văn hóa gia đình Việt Nam với những giá trị cốt lõi là “ấm no, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh”, đặt trong một tổng thể hệ giá trị nền tảng của nền văn hóa Việt Nam là “dân tộc, dân chủ, nhân văn, khoa học” và hệ giá trị quốc gia và cũng là mục tiêu phấn đấu cao cả của dân tộc ta là “hoà bình, thống nhất, độc lập, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, hạnh phúc” (tr.171). Như vậy, xây dựng con người cũng chính là để xây dựng các giá trị của nền văn hoá mới và ngược lại, xây dựng văn hoá cũng chính là để phát triển con người với ý nghĩa nhân văn sâu sắc nhất của từ này.

Trong các lĩnh vực khác nhau của cấu trúc văn hoá, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chỉ ra rằng cần phải “Phát triển toàn diện và đồng bộ các lĩnh vực văn hóa, môi trường văn hóa, đời sống văn hoá: Bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, đồng thời nâng cao chất lượng, hiệu quả sáng tạo các giá trị văn hóa mới”. Trong bài phát biểu với giới văn nghệ sĩ, Tổng Bí thư chỉ rõ nhiệm vụ cụ thể cho giới văn nghệ sĩ: Hơn lúc nào hết, người nghệ sĩ phải bám sát cuộc sống, dám đi vào những mũi nhọn của cuộc sống trong nông nghiệp, công nghiệp, trong thương trường, trên mặt trận an ninh, quốc phòng; đến với vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào các dân tộc thiểu số, biên cương, hải đảo để phát hiện và phản ánh những nhân tố mới, cách làm hay, những vấn đề mới nảy sinh trong xã hội, tham gia tích cực và có trách nhiệm vào các nhiệm vụ của xã hội, đặc biệt là cuộc đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng con người Việt Nam "yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo". Chỉ có như vậy, văn học, nghệ thuật mới có những tác phẩm hay, lay động lòng người và cần thiết cho công chúng (tr.323) mà mục tiêu cao thượng nhất là “nuôi dưỡng, xây dựng con người Việt Nam thời kỳ mới” (tr.321) như Tổng Bí thư nhiều lần nhấn mạnh.

Đồng thời Tổng Bí thư cũng không quên đề cập những nhiệm vụ hết sức mới mẻ của ngành văn hoá trong thời đại số hiện nay, đó là phải “Xây dựng môi trường văn hóa số phù hợp với nền kinh tế số, xã hội số và công dân số, làm cho văn hóa thích nghi, điều tiết sự phát triển bền vững đất nước trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Khẩn trương phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, xây dựng thị trường văn hóa lành mạnh” (tr.170-172). Đây là những quan điểm chỉ đạo rất kịp thời để văn hoá Việt Nam bắt nhịp với sự vận động của văn hoá thế giới, bởi vận động và biến đổi là “hằng số” của văn hoá, đó là một quy luật tất yếu.

2.2.3. Phát triển nguồn nhân lực văn hóa

Để chấn hưng và phát triển văn hoá thành công, nhất định phải chú trọng xây dựng nguồn nhân lực văn hoá. Trong bài phát biểu tại Hội nghị văn hoá toàn quốc, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định chủ thể sáng tạo và hưởng thụ văn hoá là Nhân dân, còn đội ngũ những người làm công tác văn hoá có vai trò tiên phong trong sáng tạo các giá trị văn hoá. Tổng Bí thư đề nghị cần “phát huy vai trò chủ thể sáng tạo, chủ thể thụ hưởng văn hóa là Nhân dân; tôn trọng và bảo vệ sự biểu đạt đa dạng của văn hóa, của người dân, các dân tộc, các vùng, miền; phát triển các phong trào văn hóa sâu rộng, thực chất; cải thiện điều kiện, nâng cao mức hưởng thụ văn hóa của Nhân dân, bảo đảm sự công bằng. Đề cao, phát huy vai trò tiên phong của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, của những người làm công tác văn hóa” (tr.171).

Như vậy, Nhân dân không chỉ là người hưởng thụ văn hoá mà còn là người sáng tạo ra các giá trị văn hoá, sản phẩm văn hoá. Vì vậy phải làm sao khơi dậy tiềm năng, nguồn lực này, đó là nhiệm vụ của những người xây dựng chính sách văn hoá và quản lý nhà nước về văn hoá. Riêng đối với đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, của những người làm công tác văn hóa, Tổng Bí thư đưa ra những nhận định sâu sắc và chỉ đạo rất quyết liệt.

Đối với đội ngũ cán bộ làm công tác văn hoá, Tổng Bí thư đề nghị “xây dựng, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ trực tiếp làm công tác văn hóa tương xứng với yêu cầu và nhiệm vụ phát triển văn hóa Việt Nam trong giai đoạn mới; sớm khắc phục tình trạng chắp vá, tuỳ tiện trong bố trí cán bộ làm công tác văn hóa ở cả trung ương và địa phương” (tr.173). Đó là những người không chỉ có phẩm chất chính trị mà còn phải có trình độ chuyên môn, am hiểu đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, có tầm nhìn sâu rộng, có khả năng vận động và thuyết phục các tầng lớp Nhân dân tham gia vào công cuộc xây dựng và phát triển văn hóa.

Đặc biệt, đối với văn nghệ sĩ, Tổng Bí thư chỉ đạo cần phải “đổi mới chính sách đãi ngộ, sử dụng đối với đội ngũ văn nghệ sĩ và những người làm công tác văn hóa. Tôn vinh tài năng và cống hiến của họ cho sự phát triển văn hóa nước nhà”, với mục tiêu “phấn đấu có nhiều tài năng lớn ở các loại hình văn hóa, nghệ thuật, có những tác phẩm tầm cỡ, phản ánh được sâu sắc hiện thực đổi mới vĩ đại của đất nước, có ý nghĩa tích cực trong việc xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam hiện nay” (tr.174).

Trước những vấn đề bất cập trong giới văn nghệ sĩ, Tổng Bí thư đề nghị “anh chị em văn nghệ sĩ cần bàn bạc, trao đổi thẳng thắn, với tinh thần tự phê bình và phê bình sâu sắc, khắc phục những hạn chế, yếu kém nảy sinh trong sáng tác, lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật những năm gần đây”. Đó là biểu hiện xa rời những vấn đề lớn lao của đất nước, chạy theo đề tài nhỏ nhặt, chiều theo thị hiếu tầm thường của một bộ phận công chúng; nhấn mạnh một chiều chức năng giải trí, hạ thấp chức năng giáo dục, nhận thức; nặng về tô đậm mặt tiêu cực, đen tối của cuộc sống, thậm chí xuyên tạc, bóp méo lịch sử; tiếp thu thiếu chọn lọc sáng tác, lý luận văn nghệ nước ngoài dẫn đến biểu hiện lai căng, chuộng ngoại, bắt chước, chạy theo thời thượng… (tr.321).

Tổng Bí thư đặc biệt quan tâm đến anh em văn nghệ sĩ trẻ. Trong bài phát biểu tại Lễ kỷ niệm nêu trên, Tổng Bí thư tâm sự: Văn nghệ phải chiếu sáng cuộc sống, chứ không chỉ là nơi cuộc sống hiện hình; văn nghệ bồi dưỡng, nâng cao con người chứ không phải chỉ là nơi giãi bày tâm trạng cá nhân, hạ thấp con người. Tổng Bí thư mong muốn các văn nghệ sĩ nhận thức và thể hiện thật rõ điều đó để xứng đáng là niềm hy vọng mới của Nhân dân; đừng để cho sự tầm thường dễ dãi ám ảnh mình; thường xuyên học hỏi, đúc rút những bài học tốt từ các thế hệ đi trước để tiếp tục đi xa hơn, vững vàng hơn. Bài học đó là: Khát vọng lớn lao, lý tưởng cao cả, hòa nhịp đập trái tim mình với nhịp đập trái tim toàn dân tộc, lăn lộn với thực tiễn phong phú, sôi động của cuộc sống Nhân dân, chứ không phải chỉ đi vào tâm trạng cá nhân, gặm nhấm tâm tư, yếm thế, lấy tiểu xảo thay cho tài năng, nhìn đời bằng góc nhìn chật hẹp, thậm chí coi văn nghệ chỉ đơn giản như là thú vui, giải trí hoặc một cuộc chơi, một đam mê tầm thường. Thực tế cho thấy, những tác gia lớn là những tác gia có khát vọng và hoài bão lớn, có tầm nhìn xa rộng, có tư duy sâu sắc. Mục đích cuối cùng của người nghệ sĩ là tác phẩm hay, tác phẩm có giá trị tư tưởng và nghệ thuật cao, phản ánh tâm hồn và tính cách dân tộc, những điều lớn lao, mạnh mẽ của con người và dự báo cho cả tương lai (tr.323-324). Đó thật sự là những lời gan ruột của đồng chí Tổng Bí thư gửi gắm đến thế hệ những văn nghệ sĩ của tương lai, nhưng đồng thời cũng rất thấm thía cho cả những người đã hoạt động văn học, nghệ thuật lâu năm.

2.2.4. Xây dựng văn hóa đảng, văn hóa chính trị

Để chấn hưng và phát triển văn hoá, một trong những nội dung quan trọng của hai bài viết về văn hoá trong tác phẩm “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay” đó là văn hóa chính trị. Đây không hẳn là vấn đề mới, nhưng là vấn đề có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh Đảng Cộng sản Việt Nam đang thực hiện công cuộc xây dựng, chỉnh đốn Đảng, phòng chống suy thoái chính trị, “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” trong nội bộ; gắn với cuộc vận động học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.

Theo tác giả Dương Trung Ý, nội dung xây dựng văn hóa đảng, văn hóa chính trị từng được Tổng Bí thư đề cập trong nhiều bài viết, bài phát biểu với những yêu cầu như: chú trọng mối quan hệ giữa văn hóa và chính trị, văn hóa và kinh tế. Trong bài phát biểu tại Hội nghị văn hoá toàn quốc, Tổng Bí thư tiếp tục nhấn mạnh cần phải xây dựng văn hóa trong Đảng và trong hệ thống chính trị; xây dựng văn hóa công chức, văn hóa công vụ, đặc biệt là đạo đức công vụ, chú trọng sự nêu gương của cán bộ, đảng viên. Chú trọng xây dựng Đảng và hệ thống chính trị về văn hóa, đạo đức; kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, để Đảng ta và hệ thống chính trị của nước ta thật sự là đạo đức, là văn minh, tiêu biểu cho lương tri và phẩm giá con người Việt Nam. Xây dựng văn hóa trong lãnh đạo, quản lý; phát huy vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ cấp chiến lược, người đứng đầu theo tư tưởng, đạo đức, phong cách văn hóa của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nâng cao vai trò, năng lực lãnh đạo của Đảng; hiệu quả quản lý của Nhà nước; sự tham gia tích cực của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong sự nghiệp phát triển văn hóa (tr.172).

Văn hoá chính trị, vì vậy phải gắn với cái gốc là phục vụ Nhân dân. Tổng Bí thư yêu cầu cần kiên quyết, kiên trì đấu tranh chống tham ô, tham nhũng, tiêu cực; chống sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “quét sạch chủ nghĩa cá nhân”, nguồn gốc của mọi sự tham nhũng, tiêu cực, hư hỏng. Đặc biệt văn hoá chính trị cần phải thực hiện ngay, xây dựng ngay trong chính các cơ quan, đơn vị làm công tác văn hoá (tr.176).

2.5. Ý nghĩa các bài viết về văn hóa của Tổng Bí thư đối với công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng

Thời gian qua, các thế lực thù địch, phản động, cơ hội chính trị trong và ngoài nước cấu kết tổ chức các chiến dịch truyền thông xuyên tạc, bịa đặt chống phá Đảng, Nhà nước trên internet, mạng xã hội. 

Trong các lĩnh vực chống phá, chúng xác định tư tưởng, văn học - nghệ thuật là “mũi tiến công” quan trọng bởi lĩnh vực này là nhu cầu thiết yếu trong đời sống tinh thần của con người. Chúng gia tăng các hoạt động tán phát phim, các tác phẩm văn học, nghệ thuật có quan điểm sai trái, thù địch, tuyên truyền lối sống thực dụng, phủ nhận lịch sử cách mạng và truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc để tác động thẩm thấu đến các tầng lớp Nhân dân, nhất là giới trẻ. Tập trung khoét sâu vào những tổn thương trong quá khứ của dân tộc; hạ bệ hình tượng lãnh tụ; thổi phồng, bôi đen, ám chỉ hiện thực đất nước hôm nay với hàm ý phủ định sự lãnh đạo của Đảng, phủ định con đường phát triển hiện nay của dân tộc ta. Bên cạnh đó, chúng sử dụng một số trí thức, văn nghệ sĩ cực đoan để tạo dựng “ngọn cờ” tập hợp lực lượng chống phá; tiếp tục núp bóng các tổ chức “xã hội dân sự” để thành lập các tổ chức đối lập. Các đối tượng phản động, cơ hội chính trị lợi dụng “phản biện xã hội”, ý kiến trái chiều của văn nghệ sĩ, trí thức, vấn đề “nóng” nảy sinh trong đời sống xã hội, hạn chế, yếu kém, sai phạm ở một số lĩnh vực để suy diễn, công kích, hạ thấp uy tín, phủ nhận sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước; sử dụng các sáng tác văn học, nghệ thuật kiểu trào phúng để công kích chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; làm xói mòn niềm tin của văn nghệ sĩ và các tầng lớp Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, chế độ.

Để tránh rơi vào những “cái bẫy” mà các thế lực thù địch giăng sẵn, đồng thời để nâng cao vai trò của văn nghệ sĩ trong đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, mỗi người hoạt động trong lĩnh vực văn hoá phải luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm của bản thân, cần ý thức rõ về vị trí, vai trò của mình trên con đường truyền bá những giá trị tinh hoa văn hoá và góp phần xây dựng hệ giá trị cho cộng đồng, xã hội, đất nước. Vì vậy cần phải quán triệt sâu sắc hơn những quan điểm có tính chân lý mà Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ ra: “Đấu tranh bảo vệ, nuôi dưỡng, khẳng định cái mới, cái tích cực, cái tốt đẹp và chống cái ác, cái xấu xa, thấp hèn là chức năng, nhiệm vụ tự thân của văn học, nghệ thuật, không có bất cứ một áp lực nào từ trên hay từ bên ngoài vào. Đảng không áp đặt, ép buộc, gán cho văn học, nghệ thuật một nhiệm vụ "chính trị" khô khan, giản đơn, nhất thời nào, mà hiểu nó như một sứ mệnh, một sức mạnh vốn có của văn học, nghệ thuật chân chính, đặc biệt trong cuộc đấu tranh ngày hôm nay” (tr.321). Tổng Bí thư cũng khẳng định: Đảng, Nhà nước luôn khuyến khích mọi tìm tòi, tôn trọng tự do sáng tạo của người nghệ sĩ; mong muốn, kỳ vọng đội ngũ văn nghệ sĩ có nhiều tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật; phản ánh chân thực, sâu sắc, toàn diện hiện thực đất nước ta trong thời kỳ đổi mới, hội nhập và phát triển. Xã hội Việt Nam thời kỳ đổi mới, hội nhập sâu rộng đang diễn ra rất sôi động, nhanh chóng và xuất hiện nhiều vấn đề mới, đòi hỏi người nghệ sĩ phải tự đổi mới mình, vừa có bản lĩnh, sự tỉnh táo, vừa có cách nhìn, cách nghĩ và phương thức thể hiện mới trong sáng tạo nghệ thuật, phù hợp với thực tiễn phát triển của Việt Nam hôm nay (tr.322).

Những người làm công tác văn hoá hơn ai hết cần nêu cao tinh thần cảnh giác, nhận diện và chủ động bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác luận điệu xuyên tạc, thù địch; không mất cảnh giác để bị lừa, bị kích động, bị lôi kéo vào hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia thông qua lợi dụng hoạt động văn hóa nghệ thuật. Khuyến khích, động viên quần chúng Nhân dân tích cực tham gia sáng tạo, hoạt động và hưởng thụ văn hóa nghệ thuật để phát hiện, bồi dưỡng những nhân tố mới, tài năng tiêu biểu; phát triển đội ngũ văn nghệ sĩ tiên phong gương mẫu, phục vụ tích cực sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.

Để tạo ra cơ sở, nền tảng vững chắc cho công cuộc đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong lĩnh lực văn hoá, các cơ quan lãnh đạo, quản lý về văn hoá cần xây dựng cơ chế, chính sách đặc thù đối với văn học, nghệ thuật và văn nghệ sĩ phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng chỉ ra rằng, cần “khắc phục tư tưởng “duy kinh tế”, chỉ tập trung cho kinh tế mà ít quan tâm đến văn hóa. Phải quán triệt nghiêm túc quan điểm “văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội” (tr.172). Đặc biệt, trong quá trình đa dạng hóa các hoạt động văn hóa, Nhà nước cần chú trọng đầu tư vào dòng chủ lưu của văn hóa cách mạng để làm nòng cốt và dẫn dắt, truyền cảm hứng chủ đạo trong việc bồi dưỡng tư tưởng, tâm hồn, tình cảm trong sáng, lành mạnh, góp phần xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội (tr.173). Đây chính là những giải pháp căn cơ và toàn diện để tập trung các nguồn lực, xây dựng sức mạnh văn hoá nhằm đấu tranh có hiệu quả với các thế lực thù địch. 

3. Kết luận

Tác phẩm của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã tổng kết lý luận về đường lối đổi mới và những bài học kinh nghiệm, những vấn đề có tính quy luật từ thực tiễn công cuộc xây dựng, phát triển đất nước trong quá trình thực hiện đường lối đổi mới của Đảng. Qua nội dung các bài viết về văn hoá của Tổng Bí thư trong cuốn sách, chúng ta càng được nhận thức sâu sắc thêm về vai trò của văn hoá nói chung, văn hoá chính trị nói riêng, đồng thời thấu hiểu hơn sứ mệnh của văn nghệ sĩ, những người làm công tác văn hoá trong tình hình mới hiện nay. Những nội dung liên quan đến các định hướng lớn cũng như những nhiệm vụ cụ thể để phát triển văn hoá đều đã được đề cập một cách toàn diện, sâu sắc. Đặc biệt, các giải pháp căn cơ để bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh với các thế lực thù địch, chống phá trên mặt trận tư tưởng, văn hoá cũng đã được chỉ ra. Đây chính là những tư liệu quý giá để cán bộ, đảng viên và quần chúng Nhân dân thêm hiểu, thêm vững tin vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam với những giá trị cốt lõi, tốt đẹp và bền vững.

 

TS Đoàn Nguyễn Thùy Trang

Phó Trưởng phòng Quản lý Khoa học, thông tin, tư liệu, Học viện Cán bộ thành phố

 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Trọng Chuẩn (2020). Văn hóa ứng xử ở Việt Nam hiện nay: Thực trạng và một số vấn đề đặt ra, Tạp chí Triết học, số 7 (350), H, 2020, tr.19-20.

2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật. tập 67, trang 653.

3. Hiền Hòa và Phạm Cường (2022), Ra mắt cuốn sách của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Truy cập từ https://dangcongsan.vn/thoi-su/ra-mat-cuon-sach-cua-tong-bi-thu-nguyen-phu-trong-603682.html

4. Nguyễn Phú Trọng (2022), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội.

5. Dương Trung Ý (2022), Nội dung sâu đậm và đầy tâm huyết trong cuốn sách của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Truy cập từ:

6. https://lyluanchinhtrivatruyenthong.vn/noi-dung-sau-dam-va-day-tam-huyet-trong-cuon-sach-cua-tong-bi-thu-nguyen-phu-trong-p25877.html